Μια ιστορική μάχη της αρχαιότητας στην περιοχή μας - Η Μάχη του Απελαύρου (Γιδομάντρα) το 218 π.Χ. (Συνοπτικό βίντεο με την εξιστόρηση της μάχης)

Ο τόπος μας και η ευρύτερη περιοχή της Στυμφαλίας είναι ένας ιστορικός τόπος που κάθε του σημείο μπορεί να «διηγηθεί» σπουδαίες στιγμές του παρελθόντος που επηρέασαν με τον έναν ή  τον άλλον τρόπο τον ρου της ιστορίας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. 

Μια τέτοια πολύ παλιά ιστορία διαδραματίστηκε στην αρχαιότητα, αρκετά κοντά στο χωριό μας.

Τότε στα πλαίσια του επονομαζόμενου «Δεύτερου Συμμαχικού Πολέμου (ή Αιτωλικού Πολέμου) ο οποίος διεξήχθη από το 220 π.Χ. ως το 217 π.Χ. μεταξύ της «Ελληνικής Ένωσης» υπό τον Φίλιππο Ε΄ της Μακεδονίας αφενός και την Αιτωλική Συμπολιτεία, την Σπάρτη και την Ήλιδα αφετέρου, μια πολύ σκληρή μάχη διεξήχθη το 218 π.Χ. στη ρίζα της «Γιδομάντρας».

Στο παρακάτω βίντεο, δημιουργία της ιστοσελίδας του χωριού μας,  μπορεί κανείς να λάβει μια συνοπτική πρώτη εικόνα του τόπου αλλα και των συνθηκών κάτω από τις οποίες διεξήχθη εκείνη η σκληρή μάχη.    

Ο Ιστορικός Πολύβιος  ο Μεγαλοπολίτης ( 203 π.Χ. – 120 π.Χ.) ο επονομαζόμενος και «Θουκυδίδης της Ελληνιστικής εποχής», στο εξαιρετικό έργο του «Ιστορίαι» (Δ. 67,70) κατέγραψε αναλυτικά αυτή τη σημαντική μάχη.

Οι στρατοί Μακεδόνων και Ηλείων συναντήθηκαν τότε, σχεδόν τυχαία  στην έξοδο της Στυμφαλίας στο διάσελο  «Σιούρι» και στη φονική μάχη που ακολούθησε ο 20χρονος Βασιλιάς των Μακεδόνων Φίλιππος Ε΄ (238 π.Χ.-179 π.Χ.) επικεφαλής 5.000 Μακεδόνων,  300 Κρητών και 400 ιππέων, κατασκόρπισε το ληστρικό στρατό της Ήλιδας  υπό τον Ευριπίδα ο οποίος με 2.200 στρατιώτες και 100 ιππείς, είχε εκστρατεύσει  από την Ψωφίδα μέσω Φενεού και Στυμφαλίας, με σκοπό να λεηλατήσει τη χώρα των Σικυωνίων.

Οι Μακεδόνες παράλληλα είχαν κατέλθει στην Πελοπόννησο ως προστάτες της Αχαϊκής Συμπολιτείας καλεσμένοι από τον ΄Αρατο τον Σικυώνιο , στον πόλεμο των Αχαιών που βρισκόταν σε εξέλιξη κατά των Αιτωλών εισβολέων τους οποίους οι Μακεδόνες και εκδίωξαν.

Βέβαια οι ιστορικοί Πολύβιος και Πλούταρχος αναφέρουν πως αργότερα το 213 π.Χ. – όπως συχνά συμβαίνει στην ιστορία μας - ο Φίλιππος Ε΄  εξόντωσε τον Άρατο δηλητηριάζοντας τον… (οι συμμαχίες άλλωστε δεν κρατάνε για πάντα …)

Γράφει ο Πολύβιος σχετικά με τη μάχη του Απέλαυρου :

«Αφού επέρασε (σημ. ο Φίλιππος Ε΄ με τους Μακεδόνες) από τη Θεσσαλία και την Εύβοια… έφτασε μέσω της Βοιωτίας και της Μεγαρίδος στην Κόρινθο κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο (στις αρχές περίπου του 218 π.Χ.)

Την ίδια εποχή ο Ευριπίδας, με δύο λόχους Ηλείους, με πειρατές και μισθοφόρους συνολικής δύναμης 2.200 ανδρών  και 100 ιππείς, εξόρμησε από την Ψωφίδα και εβάδισε μέσω Φενεού στη Στυμφαλία -χωρίς να γνωρίζει τίποτα σχετικά με την παρουσία των Μακεδόνων- με σκοπό να λεηλατήσει τη χώρα των Σικυωνίων.
Την ίδια νύχτα ο Φίλιππος Ε΄ στρατοπέδευσε στο Διοσκούριο (πόλη-τοποθεσία στην Φλιασία κάπου κοντά στη σημερινή Νεμέα, η ακριβής τοποθεσία της οποίας δεν έχει ως σήμερα ταυτοποιηθεί). Οι Ηλείοι είχαν αποφασίσει τα χαράματα να εισβάλουν στη Σικυώνα.

Κάποιοι Κρήτες όμως από το Στρατό του Φιλίππου Ε΄ είχαν εγκαταλείψει τις μονάδες τους και αναζητώντας  λάφυρα, έπεσαν πάνω στο Στρατό του Ευριπίδα και συνελήφθηκαν.
 Έτσι ο Ευριπίδας έμαθε για την παρουσία των Μακεδόνων και χωρίς να φανερώσει σε κανέναν τίποτα πήρε το Στρατό του και γύρισε προς τα πίσω και –πιθανότατα μέσω της διάβασης Σιούρι- προσπάθησε να προσπεράσει τους Μακεδόνες.

Οι Μακεδόνες όμως –χωρίς αυτοί να γνωρίζουν την παρουσία των Ηλείων- είχαν ήδη ξεκινήσει από την Φλιασία με σκοπό μέσω Στυμφαλίας να φτάσουν στις Καφυές της Αρκαδίας για να συναντηθούν με τους Αχαιούς.

Όταν η εμπροσθοφυλακή των Μακεδόνων μέσω του Μερμηγκόλογγου έφτασε στη ρίζα της Γιδομάντας (Απέλαυρο) έπεσε  επάνω στους Ηλείους.
Τότε ο Ευριπίδας εγκατέλειψε το στρατό του, πήρε μαζί του μερικούς ιππείς και με παράκαμψη ξέφυγε από το κακό συναπάντημα. Ο στρατός των Ηλείων όμως ακέφαλος και κατάπληκτος από την απρόσμενη  συνάντηση  έμεινε μεν σε τάξεις πορείας, χωρίς όμως να ξέρει τι να πράξει.
Αποφάσισαν τότε οι Ηλείοι να υποχωρήσουν προς τα υψώματα - το βράχο της Γιδομάντρας- ευελπιστώντας πως έτσι θα γλυτώσουν. Επειδή όμως και οι Μακεδόνες τους ακολούθησαν, οι Ηλείοι πανικοβλήθηκαν επέταξαν όλοι τα όπλα τους και τράπηκαν σε φυγή. Απ’ αυτούς αιχμαλωτίστηκαν 1200 περίπου και οι περισσότεροι από τους υπόλοιπους φονεύτηκαν από τους Μακεδόνες ή χάθηκαν στους γκρεμούς της Γιδομάντρας. Γλύτωσαν λιγότεροι από 100.
Στη συνέχεια ο Φίλιππος Ε’ συγκέντρωσε τα λάφυρα και τα έστειλε στην Κόρινθο. 

Ο Τάκης Μπουγιούκος-Φενεάτης στο ιδιαίτερα κατατοπιστικό βιβλίο του «Στυμφαλία – Η κοιλάδα της μοναξιάς και της γαλήνης» (Αθήνα 1980) (σελ.86) αναφέρεται αναλυτικά στη μάχη, αλλα και σε κάποια κατεστραμμένη επιγραφή που βρέθηκε στο Αρτεμίσιο η οποία προφανώς αναφερόταν στα γεγονότα της μάχης και τα μετέπειτα συμβάντα περί των αιχμαλώτων Ηλείων:

«Από το κείμενο αυτό σε συνδυασμό με τα ιστορικά γεγονότα της εποχής, υποθέτουν πως κάπως έτσι έγιναν τα πράγματα:
Οι Ηλείοι που πιάστηκαν αιχμάλωτοι στο Απέλαυρο μεταφέρθηκαν στην Κόρινθο στο «λαφυροπώλιο», για λογαριασμό και όφελος των Στυμφαλίων, στους οποίους είχαν καταφύγει οι 100 που κατάφεραν να γλυτώσουν. Εκεί με την μεσολάβηση κάποιου εξέχοντα πολιτικού άντρα από τη Μεγαλόπολη (σημ. ίσως ο Φιλοποίμην) και μερικών άλλων Ελλήνων από την ακολουθία του Φιλίππου και με πίστωση της ίδιας της πόλης εξαγοράστηκε η ελευθερία των σκλάβων. Με τη στήλη λοιπόν, οι Στυμφάλιοι και οι ελευθερωμένοι Ηλείοι θέλησαν να ευχαριστήσουν τους ευεργέτες τους»

Από τα παραπάνω φαίνεται πιθανόν, πως οι προγονοί μας Στυμφάλιοι είχαν τότε φιλοξενήσει  τους εισβολείς Ηλείους, είτε λόγω ανάγκης, είτε γιατί επιθυμούσαν – μέσω των Ηλείων- την αποδυνάμωση της γειτονικής Σικυώνας, με επικρατέστερη βέβαια εκδοχή τη δεύτερη … 

Δείτε παρακάτω το σχετικό κείμενο του Πολύβιου:

 ΠΟΛΥΒΙΟΥ ΙΣΤΟΡΙΩΝ ΤΕΤΑΡΤΗ

Στ. 67  -  70

[11]    Καὶ τὸ μὲν πρῶτον ἔτος ἔληγε τῆς ὑποκειμένης [67] [1] ὀλυμπιάδος. παρὰ δὲ τοῖς Αἰτωλοῖς ἤδη τῶν ἀρχαιρεσίων καθηκόντων στρατηγὸς ᾑρέθη Δωρίμαχος· ὃς παραυτίκα τὴν ἀρχὴν παραλαβὼν καὶ τοὺς Αἰτωλοὺς ἁθροίσας μετὰ τῶν ὅπλων, ἐνέβαλεν εἰς τοὺς ἄνω τόπους τῆς Ἠπείρου καὶ τὴν χώραν ἐδῄου, θυμικώτερον [2] χρώμενος τῇ καταφθορᾷ· τὸ γὰρ πλεῖον οὐ τῆς σφετέρας ὠφελείας, ἀλλὰ τῆς τῶν Ἠπειρωτῶν [3] βλάβης χάριν ἕκαστα συνετέλει. παραγενόμενος δὲ πρὸς τὸ περὶ Δωδώνην ἱερὸν τάς τε στοὰς ἐνέπρησε καὶ πολλὰ τῶν ἀναθημάτων διέφθειρε, κατέσκαψε [4] δὲ καὶ τὴν ἱερὰν οἰκίαν, ὥστε μήτ' εἰρήνης ὅρον μήτε πολέμου πρὸς Αἰτωλοὺς ὑπάρχειν, ἀλλ' ἐν ἀμφοτέραις ταῖς περιστάσεσι παρὰ τὰ κοινὰ τῶν ἀνθρώπων ἔθη καὶ νόμιμα χρῆσθαι ταῖς ἐπιβολαῖς.

[5]    Οὗτος μὲν οὖν ταῦτα καὶ τοιαῦτα διαπραξάμενος [6] ἐπανῆγεν αὖθις εἰς τὴν οἰκείαν. τοῦ δὲ χειμῶνος ἔτι προβαίνοντος, καὶ πάντων ἀπηλπικότων τὴν παρουσίαν τοῦ Φιλίππου διὰ τὸν καιρόν, ἀναλαβὼν ὁ βασιλεὺς χαλκάσπιδας μὲν τρισχιλίους, πελταστὰς δὲ δισχιλίους καὶ Κρῆτας τριακοσίους, πρὸς δὲ τούτοις ἱππεῖς τοὺς περὶ τὴν αὐλὴν εἰς τετρακοσίους, [7] προῆγεν ἀπὸ Λαρίσης· καὶ διαβιβάσας τούτους ἐκ Θετταλίας εἰς Εὔβοιαν κἀκεῖθεν εἰς Κῦνον ἧκε διὰ τῆς Βοιωτίας καὶ Μεγαρίδος εἰς Κόρινθον περὶ τροπὰς χειμερινάς, ἐνεργὸν καὶ λαθραίαν πεποιημένος τὴν παρουσίαν οὕτως ὥστε μηδένα Πελοποννησίων [8] ὑπονοῆσαι τὸ γεγονός. κλείσας δὲ τὰς πύλας τοῦ Κορίνθου καὶ διαλαβὼν τὰς ὁδοὺς φυλακαῖς, τῇ κατὰ πόδας Ἄρατον μὲν τὸν πρεσβύτερον ὡς αὑτὸν ἐκ τοῦ Σικυῶνος μετεπέμπετο, γράμματά τε πρὸς τὸν στρατηγὸν τῶν Ἀχαιῶν καὶ πρὸς τὰς πόλεις ἐξαπέστελλεν, ‑ ἐν οἷς διεσάφει πότε καὶ ποῦ [9] δεήσει συναντᾶν πάντας ἐν τοῖς ὅπλοις. ταῦτα δ' οἰκονομήσας ἀνέζευξε, καὶ προελθὼν κατεστρατοπέδευσε [68] [1] τῆς Φλιασίας περὶ τὸ Διοσκούριον. κατὰ δὲ τοὺς αὐτοὺς καιροὺς Εὐριπίδας, ἔχων Ἠλείων δύο λόχους μετὰ τῶν πειρατῶν καὶ μισθοφόρων, ὥστ' εἶναι τοὺς πάντας εἰς δισχιλίους καὶ διακοσίους, ἅμα δὲ τούτοις ἱππεῖς ἑκατόν, ὁρμήσας ἐκ Ψωφῖδος ἐποιεῖτο τὴν πορείαν διὰ τῆς Φενικῆς καὶ Στυμφαλίας, οὐδὲν μὲν εἰδὼς τῶν κατὰ τὸν Φίλιππον, βουλόμενος δὲ κατασῦραι τὴν τῶν Σικυωνίων [2] χώραν. τῆς δὲ νυκτὸς τῆς αὐτῆς, ἐν ᾗ συνέβαινε στρατοπεδεύειν τὸν Φίλιππον περὶ τὸ Διοσκούριον, παρηλλαχὼς τὴν στρατοπεδείαν τοῦ βασιλέως περὶ τὴν ἑωθινὴν ἐμβάλλειν οἷός τ' ἦν εἰς τὴν Σικυωνίαν.

[3] τῶν δὲ παρὰ τοῦ Φιλίππου Κρητῶν τινες ἀπολελοιπότες τὰς τάξεις καὶ διιχνεύοντες περὶ τὰς προνομείας ἐμπίπτουσιν εἰς τοὺς περὶ τὸν Εὐριπίδαν· [4] οὓς ἀνακρίνας καὶ συνεὶς τὴν παρουσίαν τῶν Μακεδόνων ὁ προειρημένος, οὐδενὶ ποιήσας φανερὸν οὐδὲν τῶν προσπεπτωκότων, ἀναλαβὼν τὴν δύναμιν ἐξ ὑποστροφῆς αὖθις ἀνέλυε τὴν αὐτὴν ὁδὸν [5] ἐν ᾗπερ ἧκε, βουλόμενος, ἅμα δὲ καὶ κατελπίζων καταταχήσειν τοὺς Μακεδόνας διεκβαλὼν τὴν Στυμφαλίαν καὶ συνάψας ταῖς ὑπερκειμέναις δυσχωρίαις.

[6] ὁ δὲ βασιλεύς, οὐδὲν εἰδὼς τῶν περὶ τοὺς ὑπεναντίους, κατὰ δὲ τὴν αὑτοῦ πρόθεσιν ἀναζεύξας τὴν ἑωθινὴν προῆγε, κρίνων ποιεῖσθαι τὴν πορείαν παρ' αὐτὸν τὸν Στύμφαλον ὡς ἐπὶ τὰς [7] Καφύας· ἐνθάδε γὰρ ἐγεγράφει τοῖς Ἀχαιοῖς συναθροίζεσθαι [69] [1] μετὰ τῶν ὅπλων. τῆς δὲ πρωτοπορείας τῶν Μακεδόνων ἐπιβαλούσης ἐπὶ τὴν ὑπερβολὴν τὴν περὶ τὸ καλούμενον Ἀπέλαυρον, ἣ πρόκειται τῆς τῶν Στυμφαλίων πόλεως περὶ δέκα στάδι', ἅμα συνεκύρησε καὶ τὴν τῶν Ἠλείων πρωτοπορείαν συμπεσεῖν [2] ἐπὶ τὴν ὑπερβολήν. ὁ μὲν οὖν Εὐριπίδας, συννοήσας τὸ γεγονὸς ἐκ τῶν προσηγγελμένων, παραλαβὼν μεθ' ἑαυτοῦ τινας τῶν ἱππέων καὶ διαδρὰς τὸν ἐνεστῶτα καιρὸν ἐποιεῖτο τὴν ἀποχώρησιν [3] εἰς τὴν Ψωφῖδα ταῖς ἀνοδίαις· τὸ δὲ λοιπὸν πλῆθος τῶν Ἠλείων, ἐγκαταλελειμμένον ὑπὸ τοῦ προεστῶτος καὶ γεγονὸς ἐκπλαγὲς ἐπὶ τῷ συμβεβηκότι, κατὰ πορείαν ἔμενε, διαπορούμενον τί δεῖ [4] ποιεῖν καὶ πῇ τρέπεσθαι. τὸ μὲν γὰρ πρῶτον αὐτῶν οἱ προεστῶτες ὑπελάμβανον τῶν Ἀχαιῶν αὐτῶν τινας συνεπιβεβοηθηκέναι· καὶ μάλιστ' ἠπάτων [5] αὐτοὺς οἱ χαλκάσπιδες· Μεγαλοπολίτας γὰρ εἶναι τούτους ἐδόξαζον, διὰ τὸ τοιούτοις ὅπλοις κεχρῆσθαι τοὺς προειρημένους ἐν τῷ περὶ Σελλασίαν [ἐν τῷ] πρὸς Κλεομένη κινδύνῳ, καθοπλίσαντος Ἀντιγόνου [6] τοῦ βασιλέως πρὸς τὴν παροῦσαν χρείαν. διόπερ ἀπεχώρουν τηροῦντες τὰς τάξεις πρός τινας ὑπερδεξίους τόπους, οὐκ ἀπελπίζοντες τὴν σωτηρίαν. ἅμα δὲ τῷ προσάγοντας αὐτοῖς τοὺς Μακεδόνας σύνεγγυς γενέσθαι λαβόντες ἔννοιαν τοῦ κατ' ἀλήθειαν ὄντος, πάντες ὥρμησαν πρὸς φυγήν, ῥίψαντες [7] τὰ ὅπλα. ζωγρίᾳ μὲν οὖν ἑάλωσαν αὐτῶν περὶ χιλίους καὶ διακοσίους, τὸ δὲ λοιπὸν διεφθάρη πλῆθος, τὸ μὲν ὑπὸ τῶν Μακεδόνων, τὸ δ' ὑπὸ τῶν [8] κρημνῶν· διέφυγον δ' οὐ πλείους τῶν ἑκατόν. ὁ δὲ Φίλιππος τά τε σκῦλα καὶ τοὺς αἰχμαλώτους εἰς [9] Κόρινθον ἀποπέμψας εἴχετο τῶν προκειμένων. τοῖς δὲ Πελοποννησίοις πᾶσι παράδοξον ἐφάνη τὸ γεγονός· ἅμα γὰρ ἤκουον τὴν παρουσίαν καὶ τὴν νίκην τοῦ βασιλέως.

[70]

[1]    Ποιησάμενος δὲ τὴν πορείαν διὰ τῆς Ἀρκαδίας, καὶ πολλὰς ἀναδεξάμενος χιόνας καὶ ταλαιπωρίας ἐν ταῖς περὶ τὸν Ὀλύγυρτον ὑπερβολαῖς, τῇ τρίτῃ [2] τῶν ἡμερῶν κατῆρε νύκτωρ εἰς Καφύας.

Επιστροφή