Λεβούχος, Πέπελης, Κοδέλας ... Παλιά παρωνύμια - παρατσούκλια του χωριού μας με άμυνα στο χρόνο

Όταν πολύ παλιότερα δεν υπήρχαν τα ληξιαρχεία με την έννοια που σήμερα τα γνωρίζουμε και τα τότε επώνυμα των ανθρώπων για διάφορους λόγους δεν βοηθούσαν στην αναγνώριση τους, εφευρέθηκαν τα παρωνύμια ή παρατσούκλια.

Αυτά έδιναν στους ανθρώπους των μικρών ειδικά κοινωνιών – όπως του χωριού μας - τη δυνατότητα να αναγνωρίζουν και να προσδιορίζουν τους ανθρώπους γύρω τους.

Για να ξεχωρίζουν μάλιστα άτομα ή οικογένειες οι οποίες σε κάποιες περιπτώσεις είχαν το ίδιο επίθετο, τους πρόσθεταν το παρατσούκλι. Αυτό συνήθως γινόταν από κάποιους «επιτήδειους γλωσσοπλάστες»  ειδικούς στη συγκεκριμένη διαδικασία.

Το παρατσούκλι συνήθως αποδιδόταν σε σχέση με την καταγωγή, το επάγγελμα, τα σωματικά χαρακτηριστικά ή κουσούρια, τις συνήθειες, αλλά και τις ιδιορρυθμίες του καθενός.

Όταν μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 οι ποιμένες από το Αρκαδικό Βαλτέτσι ήρθαν για μόνιμη εγκατάσταση στο χωριό μας, οι γηγενείς Ψαραίοι δεν άργησαν να τους «κολλήσουν» παρατσούκλι: Τους ονόμασαν «Αχαρούληδες» θέλοντας ίσως να τονίσουν το ατημέλητο της εμφάνισής τους λόγω του νομαδικού τους βίου. Όμως και οι πανέξυπνοι Βαλτετσιώτες δεν άργησαν να ανταποδώσουν: «Καβουριάνοι» οι γηγενείς Ψαραίοι, μιας και τους έβλεπαν να συλλέγουν τα καβούρια κοντά στις πολλές τότε πηγές και να τα γεύονται κιόλας, κάτι πρωτόγνωρο για τους ποιμένες.

Η απόδοση των παραπάνω «παρατσουκλιών» εκατέρωθεν, όχι μόνο δεν δημιούργησε στην πορεία κάποιο πρόβλημα στη μεταξύ τους σχέση, αλλά νομίζουμε πως λειτούργησε ενωτικά, σε σημείο σήμερα να αναφέρεται απλώς ως ιστορικό - λαογραφικό στοιχείο και μόνο.

Όσο πιο εύστοχο (αλλά και άδολο) ήταν το παρατσούκλι τόσο πιο ανθεκτικό γινόταν στο χρόνο κι έτσι περνούσε στις επόμενες γενιές μιας οικογένειας. Αν τύχαινε μάλιστα να είναι αποδεκτό και από τον φέροντα το παρατσούκλι ή τους επιγόνους του ως προσδιοριστικό στοιχείο, τότε ξεπερνούσε σε σημασία ακόμα και το επώνυμο.  

Το παρατσούκλι αποδιδόταν συνηθέστερα σε άντρες και πολύ σπανιότερα σε γυναίκες.

Δεδομένου ότι τα παρατσούκλια αποδίδονταν όπως είπαμε από ανθρώπους «επιτήδειους» μεν  αλλά απλοϊκούς δε, πολλές φορές περιείχαν σκωπτική ή ειρωνική διάθεση. Άλλες πάλι φορές, όταν αφορούσαν άνθρωπο μη συμπαθή στον «επιτήδειο», θα μπορούσαν να είναι κακοπροαίρετα και να φανερώνουν έντονη διάθεση δυσφήμησης.

Αυτός ήταν και ο λόγος που σε κάποιες περιπτώσεις το παρατσούκλι –δικαίως κάποιες φορές - γινόταν η αιτία διαφωνιών και έριδας μεταξύ συγχωριανών.

Όσο όμως τα παρατσούκλια κι αν περιείχαν σε κάποιες περιπτώσεις την ανθρώπινη χαιρεκακία, άλλο τόσο σε άλλες περιπτώσεις περιείχαν την απαραίτητη λαϊκή σοφία που εν τέλει βοήθησε τους ανθρώπους στη ζωή τους.

Γι αυτό και τα «παρατσούκλια» αποτελούν σήμερα ένα δημοφιλές θέμα της επιστήμης της λαογραφίας, δεδομένου ότι ως συνήθεια είναι αρχαιότατη και ως προσδιοριστικό στοιχείο αφορά τη μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων. Σπάνια κάποιον δεν τον συνοδεύει ένα παρατσούκλι.

Κι εν τέλει με καλή διάθεση μιλώντας, είναι πολύ όμορφο να βλέπει κανείς τα εγγόνια ή τα δισέγγονα ενός ανθρώπου του χωριού μας να αναγνωρίζονται σήμερα με βάση το «παρατσούκλι» του παππού, που αποδόθηκε ακόμα και δυό αιώνες πριν  !

Σε μια προσπάθεια κατηγοριοποίησης βλέπουμε πως τα παρατσούκλια στο χωριό μας, σε γενικές γραμμές προέρχονται συνήθως :

1. Από τα «μικρά» βαφτιστικά ονόματα των ανθρώπων με την προσθήκη είτε υποκοριστικής είτε μεγεθυντικής κατάληξης (π.χ.  Αγγελάρας, Γιαννάκος, Τέλης, Μάκης, Νικολός, Κυριακάκης κτλ.)

2. Από ονόματα ζώων ή φυτών   (π.χ. Αλούπης, Κούκος Λαγούλης, Κουνάβης, Φασουλάς, Τζοχός )

3. Από τον (δήθεν) τόπο καταγωγής κάποιου (π.χ. Μακεδόνας, Βούλγαρος)

4. Από κάποιο σωματικό χαρακτηριστικό (ή υποτιθέμενο) (π.χ. Μυταράς, Καμπούρης, Κουφός, Στραβόκωλας, Καραθανάσης (ο μαύρος Θανάσης))

5. Από επαγγέλματα ( π.χ. Σαμαράς, Γύφτος)

6. Από την εξαιρετική δυνατότητα σε κάτι ( π.χ. Ικάριος. Ο αείμνηστος μπαρμπα-Αντρέας Αθ. Γαλάνης ήταν ένας ιδιαίτερα ευφυής άνθρωπος για τα δεδομένα του χωριού μας και της εποχής στην οποία έζησε. Τον ονομάζαμε και «εφευρέτη» λόγω της εξαιρετικής δυνατότητάς του να εφευρίσκει «πατέντες» για κάθε κατασκευή. Εξ ου και ο «γλωσσοπλάστης» του κόλλησε το «Ικάριος»  ή «Ίκαρης», από τη μυθολογία μας.

Αρκετά συνηθισμένο στο χωριό μας ήταν επίσης το φαινόμενο των προσδιοριστικών παρατσουκλιών, που η χρήση τους κρινόταν απαραίτητη, όταν όνομα  και επώνυμο ήταν ταυτόχρονα κοινό σε τουλάχιστον δύο ανθρώπους του χωριού μας. Αφορούσε ( με λίγες εξαιρέσεις) σχεδόν αποκλειστικά τα μεγάλα σόγια του χωριού μας (Βλάχος, Γαλάνης, Δούρος, Λέγγας, Λαυκιώτης, Παπαδημητρίου κτλ.)  (π.χ. Μητσιομέλτος – Ο Δημήτρης Παπαδημητρίου του Μιλτιάδη (Μέλτου), Μητσιογαλάνης- Ο Δημήτρης Γαλάνης, Μητσιογιωργίου- Ο Δημήτρης Γεωργίου, Μητσιολαυκιώτης- Ο Δημήτρης Λαυκιώτης, Ντουροτάσης – Ο Τάσος Δούρος, Κωτσηβλάχος – Ο Κώστας Βλάχος  κ.τ.λ.

Πολλές φορές – όπως φαίνεται και παραπάνω στα παραδείγματα- η χρήση του παρατσουκλιού γινόταν απλά και μόνο για συντομία.

Υπάρχουν βέβαια και αρκετά άλλα παρωνύμια- παρατσούκλια με απροσδιόριστη για τα σημερινά δεδομένα προέλευση και σημασία που δεν εντάσσονται σήμερα σε καμμιά από τις παραπάνω κατηγορίες.

Η συγκέντρωση των παρωνυμίων – παρατσουκλιών του χωριού μας ήταν πάντα για την ιστοσελίδα μας ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα και ενισχύθηκε στην πορεία με πολλά νέα στοιχεία από τον συγχωριανό μας απόστρατο αξιωματικό του Πολεμικού μας Ναυτικού Δημήτρη Μ. Παπαδημητρίου, ο οποίος με μεγάλο ζήλο συνεχίζει να ασχολείται με τη λαογραφία του χωριού μας.

Η ανάρτησή τους όμως πάντα προσέκρουε στην προσπάθεια να μην ενοχληθεί κανείς απ’ αυτήν, δεδομένου ότι την εποχή της δημιουργίας της ιστοσελίδας (2009) κάποιοι απόγονοι συγχωριανών είχαν εκφράσει την ενόχλησή τους από την περιστασιακή αναφορά  κάποιων οικογενειακών παρωνυμίων.  

Για το λόγο αυτό, προκειμένου να παραμείνουν στην λαογραφία του χωριού μας για χρήση από τον ιστορικό του μέλλοντος αυτά τα – κατά τη γνώμη μας- σπουδαία στοιχεία, προτιμήσαμε  στον κατάλογο που συντάχθηκε να αναφέρονται μόνο τα παρωνύμια – παρατσούκλια χωρίς ταυτόχρονη αντιστοίχιση με τον συγκεκριμένο συγχωριανό ή την οικογένεια στην οποία στο παρελθόν είχε αποδοθεί το καθένα.

Ελπίζουμε στη θετική ανταπόκριση των συγχωριανών όπου γης δεδομένου ότι η καταγραφή τους δεν αποσκοπεί σε καμιά περίπτωση στην προσβολή ή την ενόχληση κανενός.

Βέβαιο είναι ότι η παρακάτω καταγραφή δεν είναι πλήρης, είναι απλά ενδεικτική. Θα ήταν χαρά μας συγχωριανοί με περισσότερες γνώσεις επί του θέματος να βοηθήσουν μελλοντικά στην ανάπτυξή της.

Φωτογραφία των αρχών της δεκαετίας του 1960.
Εικονίζεται η «παλιά φρουρά» του χωριού μας.
Στη φωτογραφία αναφέρονται οι εικονιζόμενοι ως επι το πλείστον με τα παρωνύμιά τους

Α

Αγγελάρας – Άκληρος – Αλούπης – Ατσικαπής ( ή Νατσικαπής)

Β

Βαρβάτος - Βαρδίνης – Βούλγαρος – Βρακοτσώλης

Γ

Γιαγκούλας - Γιαννάκος - Γιογιός – Γιόκας – Γκάνας – Γκιτζάρης – Γκότζης – Γόγολας – Γρίβας – Γύφτος

 Ι    

Ικάριος ή Ίκαρης                

Κ

Καγκελάριος – Καλέσης – Καλικούτσιας/ Καλικούτσιενα – Καλογρίτσα - Καλούλης – Καραβάς – Καραλής - Καπότας – Καραθανάσης – Κατσογιάννης – Κατρής – Καφούτσος [αναφερόταν αρχικά με τη χρήση του (π) αντί του (φ) ] – Κίτσιουλας – Κλαριτζής – Κλειδούχος - Κληρονόμος – Κοδέλας – Κολίτσικας - Κολοβράκης – Κολογκάτσης – Κολομπότσης - Κονόμος – Κορκολιός - Κοταράς – Κοτσιακλής – Κούκος – Κουνάβης – Κουτσόγιαννης - Κουφός – Κυριακάκης – Κωτσηβλάχος - Κωστούλας

Λ

Λαγούλης – Λαδάς – Λαμπαούνας – Λεβούχος – Λιάκαινας -  Λιάπης

Μ

Μάζος / Μάζενα – Μακεδόνας – Μάκης – Μαλτέζος – Ματούλας – Ματσαράγκας – Μηναίος – Μητσιογαλάνης – Μητσιογιωργίου – Μητσιόκατρος – Μητσιολαυκιώτης – Μητσιομέλτος – Μητσιομπούζης – Μητρολός – Μητσιούλης – Μισόθεος - Μπαρέλος - Μπεκρής – Μπλότσας – Μπουγιούκης - Μπουζούκος – Μπουράζος – Μπρίνιας - Μυταράς
 

Ν

Νικολός – Νιόνιος - Νταβέλης – Νταούτσος -  Ντέρμπος – Ντόλας - Ντόντας – Ντουρόγιαννης – Ντουροτάσης

Π

Παϊκος – Πανογαβρίλης – Πάππος - Παπουλάκος – Πέπελης – Πλιέρος – Πονηρός – Πούλης – Πριτσινέβαλος -  Προβιάς

Ρ

Ρίγκος – Ρόκας – Ρουσάκος
 

 Σ

Σαμαράς – Σερίφης – Σιαπατός – Σκαλτσάς – Σκαρής – Σουφαράπης – Στραβοκέφαλος - Στραβόκωλας – Στύμφαλος

                                                                        Τ                                                                                                                        

Ταπεινός – Ταρνάρας – Τέλης -  Τζοχός – Τσιέκας – Τσιελαλέκος - Τσιώλης – Τσόγκας

                                     Φ                             

Φαντάρος – Φαρμακάς – Φασουλάς -  Φορφόλιας -  Φουντάς

 Ψ 

Ψάνιος – Ψιττακός      

Η παραπάνω λίστα με τα παρωνύμια - παρατσούκλια συνεχώς ανανεώνεται και με καινούργια στοιχεία μετά από μηνύματα συγχωριανών.
Ευχαριστούμε το Σταύρο Δούρο για τη συμπλήρωση.                

Επιστροφή